πειραματικό μοντέλο βιώσιμης ηχητικά πόλης

Ο ήχος είναι κοινωνικός:
ο συνυπάρχων ήχος – ο ζωτικός ήχος
(εισήγηση βασισμένη στο πρότζεκτ που πρότεινε η Στέλλα Αποστόλου)

Το τέλος ενός κόσμου σιωπής. Ο δίχρονος Li Jianxong στο Ασμάν της επαρχίας Λιαονίγκ γεννήθηκε κουφός. Όταν άκουσε για πρώτη φορά στα δύο του χρόνια με τη βοήθεια ενός προηγμένης τεχνολογίας ακουστικού, ένιωσε μεγάλο φόβο. (China Times, 18-12-2007)


Όταν γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος παράγει ήχους ακόμη και με την αναπνοή του, ότι συλλαμβάνει πολύπλοκους ήχους, τους θορύβους, που παράγονται μέσα από τη συνύπαρξη και τις κοινωνικές και οικονομικές της λειτουργίες, η ουτοπία της ησυχίας μοιάζει να χλευάζει την ουτοπία της συμβίωσης. Ταυτόχρονα, το ιδανικό της ησυχίας, της αναζήτησης του μη ήχου, μας απομακρύνει από τον ήχο του εαυτού μας και μετατρέπεται τελικά σε διεργασία απομόνωσης και αποξένωσης, σχεδόν εφιαλτική.

Ας σκεφτούμε πρακτικά την καθημερινή και σχεδόν απόλυτη χρήση του αυτοκινήτου [συνήθως με κλειστά παράθυρα και μουσική], μέσω της οποίας τα άτομα απομονώνονται από τη ζωή της πόλης, την παρατηρούν από απόσταση και αναπτύσσουν μια αυτιστική συμπεριφορά σε σχέση με τον διερχόμενο κοινωνικό περίγυρο. Πολλοί από όσους μετακινούνται καθημερινά και για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στην πόλη μόνο με αυτοκίνητο συχνά παραδέχονται ότι η χρήση (τυχαία ή εσκεμμένη) των μέσων μαζικής μεταφοράς, ο περίπατος ή η πεζή περιπλάνηση μέσα στην πόλη είναι μια έντονη (ευχάριστη ή δυσάρεστη αναλόγως) εμπειρία.

Στο άλλο άκρο συναντούμε το ιδανικό (ή και την έμμεση απαίτηση, δεδομένης της σημερινής αστικής πραγματικότητας) της προσαρμογής στο οποιοδήποτε ηχητικό περιβάλλον, της αποδοχής κάθε ακρότητας στην εκπομπή θορύβου από οικονομικές κυρίως λειτουργίες, διαδικασία που δυσχεραίνει εξίσου την συνύπαρξη.
Μπορούμε να παρατηρήσουμε το φαινόμενο της τόσο συχνής χρήσης ακουστικών για την ακρόαση μουσικής από πεζούς στο δημόσιο χώρο (στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στους δρόμους κ.λπ.), μια πρακτική αμυντική μα συγχρόνως και προσαρμοστική: όταν δεν μπορούμε να απομακρύνουμε κάτι που βρίσκουμε ανυπόφορο κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το ξεχάσουμε.


Με βάση τέτοιες ανθρωπολογικές παρατηρήσεις, φαίνεται ότι σήμερα οι άνθρωποι της πόλης προσπαθούν να απομονωθούν από τους κοινωνικούς ήχους, ιδιαιτέρως τους δημόσιους για να αποκτήσουν την αίσθηση ότι υπάρχουν. Αυτή είναι η λειτουργία του «κωφεύειν». Φυσικά το «κωφεύειν» αποκτά μια άλλη διάσταση για την συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων τις ώρες του ύπνου, όπου χρωματίζεται από πιο βιολογικές ανάγκες. Απ’ την άλλη πλευρά, η λειτουργία του «ακούειν» είναι κι αυτή πολλές φορές ένας τρόπος για να γεμίσει κάποιος το κενό της ύπαρξής του μέσα σε χώρους έντονου δημόσιου κοινόχρηστου θορύβου αναπληρώνοντας την απώλεια της ύπαρξης με τους ήχους των άλλων.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Μήπως επειδή δεν έχουμε ξεκλειδώσει το μουσικό κουτί του σώματός μας; Επειδή παραφωνούμε στο σύνολο της ορχήστρας που ζούμε; Θα μπορούσαμε άραγε να παραδοθούμε σε όλους τους ήχους; Μήπως, για να ξεφύγουμε από τη μάστιγα του θορύβου, πρέπει να περάσουμε σε μια ωτοασπιδική λειτουργία δημιουργώντας ιδιωτικά ή δημόσια Ησυχαστήρια; Ή μήπως να αποθαρρυνθούμε απ’ την άποψη ότι στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να αλλάξουμε-βελτιώσουμε το ηχοτοπίο της πόλης μας και άρα δεν ωφελεί να δίνουμε και τόση σημασία στην ενόχληση που συχνά προκαλεί;

-------
(Καταστασιακή Διεθνής, τ. 1ο, Ιούνιος 1958, Σημειώσεις της Σύνταξης)
«…Το 1957 η υπηρεσία ερευνών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας του Καναδά πέτυχε μια πειραματική μελέτη της πλήξης, απομονώνοντας άτομα σε ένα περιβάλλον διαμορφωμένο έτσι ώστε να μην έχουν καμιά επαφή με τον εξωτερικό κόσμο (ένα κελί με γυμνούς τοίχους, με σταθερό φωτισμό, με ένα μόνο άνετο κρεβάτι, χωρίς κανένα θόρυβο, καμιά μυρωδιά, καμιά αλλαγή θερμοκρασίας). Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η παραμονή σε αυτά τα κελιά οδηγεί σε εκτεταμένες διαταραχές της συμπεριφοράς επειδή ο εγκέφαλος, καθώς δεν δέχεται κανένα ερέθισμα, χάνει αυτή τη μέση διέγερση που απαιτεί η φυσιολογική λειτουργία του. Συμπέραναν λοιπόν πόσο ολέθρια είναι η επίδραση ενός πληκτικού περιβάλλοντος στην ανθρώπινη συμπεριφορά…»
-------

Δημιουργία Πειραματικού μοντέλου ηχητικά βιώσιμης πόλης με συμμετοχικό σχεδιασμό

Ο ήχος μέσω της ακοής δεν είναι ένα απλό ερέθισμα, είναι ζωτική λειτουργία του υπάρχειν και του συνυπάρχειν, είναι «φωνή», «λόγος», πολιτισμική κατάκτηση. Ο ζωτικός μας χώρος πλημμυρίζει από το ζωτικό μας ήχο. Προσπαθώντας να κατανοήσει κάποιος τη σχέση κοινωνίας και ήχων, μπορεί να συνδέσει τις κοινωνικές ομάδες με τις ηχητικές δομές που παράγουν. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να συσχετίσει την έννοια της ευζωίας με την απώλεια του ήχου (αλλά και της κίνησης), αν αναλογιστεί ότι τα προάστια των οικονομικά εύρωστων τάξεων έχουν μετατραπεί κατά κύριο λόγο σε υπνουπόλεις, όπου «βασιλεύει» η ησυχία. Ένα άλλο παράδειγμα μας δείχνει ότι η καταναλωτική λειτουργία (shopping therapy, μαζικοί χώροι διασκέδασης κ.α.) προσδιορίζεται σε χώρους υψηλού θορύβου.
Ο ήχος έχει κοινωνική ποιότητα και εκφράζει κοινωνικές και πολιτισμικές δομές. Ο Clifford Geertz πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι ένα ζώο αιωρούμενο στους σημασιολογικούς ιστούς του που το ίδιο έχει υφάνει. Θεωρεί ότι ο πολιτισμός είναι αυτοί οι ιστοί κι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι η εμπέδωση των κανόνων αλλά η αναζήτηση νοημάτων: δεν νομοθετούμε αλλά νοηματοδοτούμε.

Προτείνεται επομένως η δημιουργία ενός πειραματικού μοντέλου που θα ορίζει την «βιώσιμη ηχητικά πόλη» που θα σχεδιαστεί από τους ίδιους τους κατοίκους του συγκεκριμένου αστικού χώρου. Σε γενικές γραμμές, η πρόταση αυτή μπορεί να περιγραφεί ως εξής: Αναζητείται μια ορισμένη περιοχή που οι κοινωνικοί της ήχοι υποδηλώνουν έντονα τις συγκεκριμένες κοινωνικές της λειτουργίες αναδεικνύοντας έντονες ενδογενείς αντιφάσεις. Αυτή η αστική περιοχή θα αποτελέσει και το μοντέλου πάνω στο οποίο πειραματικά θα εφαρμοστεί το σχέδιο της «βιώσιμης ηχητικά» πόλης.


Παράδειγμα i
Θησείο, η γειτονιά γύρω από τον Ζέφυρο
Μοιάζει νοσταλγικός «παράδεισος» για όσους επισκέπτονται τα καφενεία και τα εστιατόρια της περιοχής και μαρτύριο για όσους κατοικούν εκεί γύρω και αναγκάζονται να υπομένουν το θόρυβο των πρώτων.

Παράδειγμα ii
Ψυρρής
Απέραντο διασκεδαστήριο χωρίς ώρες κοινής ησυχίας, όπου η ανθρώπινη φασαρία αναμειγνύεται με τα διάφορα είδη μουσικής στη διαπασών κάθε στιγμή της ημέρας

Παράδειγμα iii
Πεύκη
Μια συνοικία που προορίζεται μόνο για ύπνο, με την εξουθενωτική κούραση της καθημερινής εργασίας…

Παράδειγμα iv
Δάφνη, η γειτονιά γύρω από την οδό Βουλιαγμένης
Ένα σύνολο ανάμεικτο το οποίο τείνει να εμφανίζεται όλο και συχνότερα στην Αθήνα: καταστήματα στα ισόγεια, κατοικίες στους πάνω ορόφους και ένας δρόμος διαρκούς κυκλοφορίας που τα διατρέχει.

Παράδειγμα v
Κατοικίες μπροστά στην Εθνική οδό (σε οποιαδήποτε περιοχή από το Φάληρο μέχρι τη Φιλαδέλφια)
Σημεία όπου ο ήχος των αυτοκινήτων μεγιστοποιείται και ο δημόσιος ήχος σχεδόν εξουδετερώνει τον ιδιωτικό.


Η επιλεγμένη περιοχή θα διερευνηθεί ως προς την κοινωνική της σύνθεση, τις καθημερινές δημόσιες λειτουργίες και κοινωνικές σχέσεις σε σύνδεση με τις ηχητικές δομές που παράγονται (στο δημόσιο χώρο), ώστε να οριστούν οι πολιτισμικές λογικές που διαπνέουν αυτές τις δομές. Με την εμπλοκή των ίδιων των κατοίκων και τη νοηματοδότηση του ήχου, προχωράει ο σχεδιασμός, για παράδειγμα:

o ηχητικών οδικών σημάτων που γίνονται δημόσιος κώδικας επικοινωνίας

o ηχητικών πομπών σε συγκεκριμένα σημεία του χώρου που αναδεικνύουν ήχους που πνίγονται και συμπιέζουν ήχους που κυριαρχούν

o γκραφίτι εγρήγορσης στις πύλες ήχου της περιοχής

o ηχητικές περιπλανήσεις προσώπων (βίωμα)

o περιπαιχτικοί ήχοι: επινοημένα ηχητικά παιχνίδια με χιούμορ και ειρωνεία (για παράδειγμα, όπλα με ήχο κομπρεσέρ ή μαρσαρίσματος αυτοκινήτου, προσπέραση πεζού με χρήση παλιομοδίτικης κόρνας κ.α.)